Gastblog van Rolf Schuttenhelm
Foto van een bosbrand bij Yosemite National Park in 2013. De grootste brand van dat jaar is de tot nog toe zesde meest omvangrijke bosbrand in Californië – overtroffen door onder andere branden in 2018 en 2019 – en begon uit een kampvuurtje van een jager. De grootste bosbrand van 2018 valt te herleiden tot een vonk van een hamer op een ijzeren paal. En dit jaar worden de elektriciteitskabels genoemd. Maar valt daarmee te verklaren dat het aantal bosbranden nu gemiddeld acht keer zo groot is als in de jaren 70? Een vonk richt weinig uit als die op een vochtige bosbodem valt (het werkelijke ‘geheim van de Finnen’). Bron afbeelding: US Department of Agriculture.
De Amerikaanse staat Californië wordt momenteel weer geteisterd door uitzonderlijke felle bosbranden. Maar waren Californische bosbranden vorig jaar niet ook groot nieuws? En de jaren ervoor? Is er sprake een toename, en zo ja, wat is de oorzaak?
Ja, inderdaad zijn er nu twee jaren op rij waarin grote delen van de Californische bossen in rook opgaan – en ook over een wat grotere tijdschaal nemen de bosbranden in Californië toe. Het jaarlijks verbrande gebied is nu vijf keer zo groot als in de jaren 70, met tussen 1972 en 2018 een achtvoudige toename in zomerse bosbranden. De huidige bosbranden niet meegerekend, hebben 12 van de 15 grootste Californische branden plaatsgevonden sinds het jaar 2000.
In de zoektocht naar de oorzaken van de natuurbranden komt al gauw een afkorting naar boven: PG&E. Dat staat voor Pacific Gas & Energy, een energiebedrijf dat verantwoordelijk is voor een deel van de elektriciteitskabels die door de Californische bossen lopen, waar vaak de term ‘utilities’ voor wordt gebruikt. Omdat PG&E deze infrastructuur slecht zou onderhouden, kunnen boomtakken de bedradingen raken, waardoor vonken overspringen en branden ontstaan.
Trump: de Finnen harken hun bossen, en hebben geen last van branden
Daarbij kun je je afvragen wat dan specifiek het probleem is: de elektriciteitskabel, de boom – of misschien een onderliggende factor. En zo komt ook de politieke verdeeldheid in de VS naar boven. Vorig jaar gooide president Trump de knuppel in het hoenderhok, toen hij een verbrand dorp bezocht en zei dat de toename van de branden niet door klimaatverandering komt, maar door ‘slecht bosbeheer’.
Volgens Trump gaat het om de bosbodems, die je moet opruimen. Hij verwijst daarbij naar een gesprek met de president van Finland, waar ze veel tijd zouden besteden aan het harken van de bosbodems – en niet zo veel branden hebben.
Trump heeft ook bij de huidige branden herhaald dat het probleem de bosbodems zijn, die moeten worden schoongemaakt. Zo lang dit niet gebeurt hoeft de (Democratische) gourverneur van de staat niet te rekenen op financiële ondersteuning in de bestrijding van de branden (ook al is het merendeel van de Californische bossen officieel in beheer van de federale overheid). In conservatieve media gaat het vaak nog een stap verder – daar wordt onder andere gesteld dat de bosbranden de schuld zijn van milieubeschermers, die houthakkers hebben verdreven.
In deze media is verhoudingsgewijs weinig aandacht voor berichten van bijvoorbeeld de bossendienst van het Amerikaanse landbouwministerie en de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA), die samen met veel andere wetenschappers óók kijken naar de onderliggende oorzaken van de toename in bosbranden.
Klimaatverandering is een van de oorzaken van de bosbranden
Terwijl uit dat onderzoek op zich een genuanceerd beeld naar boven komt, dat de New York Times samenvat in een artikel met de veelzeggende titel “Are wildfires caused by utilities or climate change? Yes” – beide oorzaken voor de bosbranden bestaan naast elkaar. Het slechte onderhoud van elektriciteitskabels is een factor, net als klimaatverandering: de Californische bossen worden niet alleen warmer, maar ook droger. En dan heeft een vonk van een elektriciteitskabel of een hamer op een ijzeren paal een aanzienlijk groter effect.
Hoe groot is dan die rol van klimaatverandering? Volgens de US National Climate Assessment van 2018 verklaart klimaatverandering ongeveer de helft van de toename van bosbranden in het westen van de VS, zoals onderstaande grafiek illustreert:
Cumulatief verbrand bosoppervlak in het westen van de VS in de periode 1984 -2015 en de invloed daarop van klimaatverandering. Bron: U.S. Global Change Research Program, Fourth National Climate Assessment.
En afgelopen zomer verscheen een studie onder leiding van het Lamont-Doherty aardobservatorium van de Columbia Universiteit die het mechanisme toelicht. Ze beschrijven dat het warme seizoen in Californië sinds het begin van de jaren 70 gemiddeld 1,4 graden warmer is geworden – een opwarming die het gevolg is van de mondiale klimaatverandering.
Dit heeft volgens de onderzoekers geleid tot een significante stijging van het ‘dampdruktekort’ – warmere lucht kan meer vocht opnemen, waardoor de bladeren van planten meer water verliezen via verdamping en dus ook meer vocht moeten opnemen via hun wortels.
Als gevolg is het hele bossysteem, inclusief de bodems, tegenwoordig structureel droger. En dan is soms een enkele vonk genoeg. Het Californische bosbrandprobleem is daarmee ook bepaald niet voorbij. Volgens deze onderzoekers bestaat in de Californische zomer een exponentieel verband tussen het bosbrandoppervlak en het dampdruktekort. Dat belooft weinig verbetering naarmate de temperatuurstijging doorzet en het vochttekort toeneemt.
En wereldwijd? Daar wordt het nog iets complexer, omdat er altijd veel meer factoren meespelen. Zo nemen Afrikaanse savannebranden af door… de afname van savanne-oppervlak (door de toename van landbouwgronden). Branden op de taiga hebben een relatief sterke relatie met de mondiale opwarming, en zijn er mede verantwoordelijk voor dat 2019 op weg is het grootste brandjaar te worden sinds 1998 (toen een krachtige El Niño onder andere aanleiding gaf tot grootschalige bosbranden op Borneo en Sumatra) – zo meldde het KNMI vorige maand in een speciaal bericht over de complexe bosbrandtrend.
Australië: na een extra heet jaar blijft de regen op afstand
En daar komen nu de felle branden in het oosten van Australië nog bovenop. Ook die hebben vaak een relatie met El Niño, maar daar is nu officieel geen sprake van. Maar als je kijkt naar de actuele zeewatertemperatuurafwijkingen valt wel een lokaal patroon op dat er een beetje op lijkt: het water in de Koraalzee is iets frisser dan normaal.
Dat bevordert de opbouw van hoge luchtdruk, waardoor de moessonregens, die normaal gesproken medio november bij de Australische noordkust arriveren, voorlopig boven Nieuw-Guinea blijven hangen. Zo wordt het droge seizoen langer, terwijl het door recente hitterecords ook intenser is. Die eerste factor is natuurlijk, de tweede niet. Zo hebben bosbranden wel vaker een mengeling van oorzaken, waaronder een tamelijk grote elephant in the room. Nee, niet die hark. Hitte.
Klimaatverandering 
De bosbranden komen voor een belangrijk deel door de klimaatopwarming. Vanwege de uitdroging moeten de mensen voorzichtiger zijn. Niet roken en geen barbecue. Dat is ook gezonder, maar is moeilijk op te brengen voor mensen met een Trump mentaliteit. Maar toch, ook al ben je heel voorzichtig en gedisciplineerd een toename van de bosbranden is zo niet te vermijden. Schandalig, maar tekenend voor de voor de mentaliteit van het economisch liberalisme is dat men niet extra geld wil besteden aan de bestrijding. De machthebbers en miljardairs willen nergens een cent voor uitgeven dat is niet alleen zo in Amerika. Dat individualisme en economisch liberalisme is een heel groot mondiaal probleem. Daardoor wordt de transitie in de energie productie en de verdediging tegen de gevolgen van de beginnende klimaatopwarming ernstig vertraagd. De gevolgen van de kapitalistische waandenkbeelden zullen niet uitblijven, helaas.
LikeLike
Voor bosbranden heb je in de eerste plaats veel bos nodig. In de Sahara waar het heet en droog is en de wind hard waait is er niets te branden. Wat me het meest verbaast is dat er nog bos over is na al de bosbranden de afgelopen decennia. Maar het is een feit dat klimaatverandering het probleem alleen maar groter maakt.
LikeLike
Een belangrijk punt wordt denk ik niet genoemd: door de steeds hogere CO2 concentratie wordt er steeds sneller biomassa geproduceerd, in de boomlaag en in de ondergroei. Hoge CO2-concentraties maken planten minder droogtegevoelig, omdat de huidmondjes minder geopend hoeven te worden. Daardoor wordt verdamping beperkt en hebben bomen en planten in droge streken een groter voordeel dan elders.
Na een bosbrand groei de vegetatie ook weer sneller op. Dat hoeft niet de oorspronkelijke vegetatie te zijn, uiteindelijk blijven de soorten over die zich snel kunnen herstellen van brand, of daar juist van profiteren.
LikeLike
Als je bosbranden en extra aanmaak van biomassa door een hoger CO2 gehalte tegen over elkaar afweegt weet ik zo net nog niet wat overheerst. Door het verbranden van grote hoeveelheden hout (een heel veel meerjarig gewas) komt er extra CO2 in de atmosfeer. Dit viel me al op toen ik data bestudeerde over verbruik van fossiele brandstof en de stijging van het CO2 gehalte in de 19e eeuw. De airborn fractie was voortdurend hoger dan 1. Soms zelfs veel hoger. De toename dien je dan te verklaren door het interen op biomassa door grootschalige ontbossing en verbruik van hout en andere brandbare biomassa. Grootschalige herbebossing heeft nog niet veel gedaan in termen van stabilisatie van het CO2 gehalte.
LikeLike
Het is jammer dat in het artikel, de genoemde studies en de reacties, voorbij wordt gegaan aan de olifant in de kamer ofwel de meest voor de hand liggende en plausibele verklaring voor de toename van het aantal bosbranden. Occams razor is ook hier van toepassing. In de afgelopen 50 jaar is wereldwijd de bevolkingsdruk toegenomen en door technologische ontwikkelingen tevens dus ook de proliferatie van infrastructuur, de mobiliteit van mensen in het algemeen en de betreding van buitenstedelijk gebied.
Simpele logica leert ons dat de toename van bosbranden hieruit gemakkelijk en volledig kan worden verklaard (vrijwel altijd zijn bosbranden veroorzaakt door verkeerd menselijk handelen of bewust aangestoken). De (al dan niet tijdelijke) iets drogere bodem zou ook kunnen bijdragen maar dat is vrijwel niet objectief te bepalen, dus waarom zou je die als hoofdreden willen opvoeren, tenzij je een bepaalde (politieke) agenda nastreeft?
LikeLike
Frits van Dalen,
Het is jammer dat je meent hier een oordeel over een artikel te moeten geven zonder dat je de moeite neemt om het eerst te lezen. Verkeerd menselijk handelen komt namelijk wel degelijk aan de orde. En klimaatverandering wordt niet als hoofdreden opgevoerd, maar als één van de factoren die een rol spelen. Met onderbouwing, zoals we dat op dit blog nou eenmaal altijd doen.
Waarom zou je zo’n suggestieve reactie plaatsen, die volkomen los staat van de inhoud van het blogstuk, tenzij je een bepaalde (politieke) agenda nastreeft?
LikeLike
Hans,
Verkeerd menselijk handelen wordt niet als hoofdoorzaak genoemd, klimaatverandering krijgt onevenredig veel aandacht en aan de belangrijkste veranderde factor in de laatste 50 jaar, toegenomen bevolkingsdruk en door technologische ontwikkelingen tevens dus ook de proliferatie van infrastructuur, de mobiliteit van mensen in het algemeen en de betreding van buitenstedelijk gebied, wordt volledig voorbijgegaan….
LikeLike
Daar begint het doelpalen verplaatsen alweer. Je eerste reactie was dat verkeerd menselijk handelen niet wordt genoemd, dat is onjuist. En dat klimaatverandering als hoofdoorzaak genoemd zou worden. Ook onjuist.
En in plaats van te erkennen dat die beweringen niet klopten doe je nu net alsof je iets anders zei. Het spelletje dat pseudosceptici nu eenmaal alitjd spelen.
Ik laat het hierbij: dit is een klimaatblog. Dus ja, we hebben vooral aandacht voor gevolgen van klimaatverandering. Als dat je niet aanstaat moet je geen klimaatblogs lezen. Dat klimaatverandering een factor is is gewoon een wetenschappelijk feit. En dat wordt in dit blogstuk aangegeven, met alle mogelijke nuances die een redelijk mens mag verwachten. Punt.
LikeLike
Hans,
De eerste bewering heb ik niet gedaan, die verzin jij. En dat klimaatverandering als hoofdoorzaak wordt gezien ademt het hele artikel uit.
Ik begrijp de gepikeerde reactie niet zo goed. Waarom niet eens de rol van klimaatverandering relativeren en openstaan voor andere plausibele verklaringen?
LikeLike
Frits,
“De eerste bewering heb ik niet gedaan, die verzin jij”
Lees nog even de eerste zin van je eerste reactie. Je zegt dat er “voorbij wordt gegaan” aan de factor die volgens jou het belangrijkst is. Glashelder wat je daarmee bedoelt. En het klopt niet.
“En dat klimaatverandering als hoofdoorzaak wordt gezien ademt het hele artikel uit.”
Dat dat volgens jouw vooringenomen blik zo is heb je inmiddels wel laten zien.
“Waarom niet eens de rol van klimaatverandering relativeren en openstaan voor andere plausibele verklaringen?”
Blijkbaar heb je het blogstuk nog steeds niet gelezen. En mijn reacties net zo min. De rol van klimaatverandering wordt wel degelijk in de context van andere factoren geplaatst. En dat een klimaatblog zich wat meer op de factor klimaat concentreert snapt iedereen die het wil snappen.
LikeLike
Pingback: Bosbranden laaien op rond epicentrum Canadese hittegolf