Marcel Crok’s inbreng voor hoorzitting Tweede Kamer incorrect en irrelevant

Door Bart, Hans, Bob en Jos

De Nederlandse rechter heeft een aantal maanden terug Urgenda in het gelijk gesteld in de zaak die zij en 900 mede-eisers hadden aangespannen tegen de Nederlandse Staat. Naar aanleiding daarvan vindt er komende donderdag 10 september een hoorzitting/rondetafelgesprek plaats. Wetenschapsjournalist Marcel Crok is daar ook voor uitgenodigd en een commentaarstuk van hem is bij de Tweede Kamer site te downloaden. Het stuk staat – zoals te verwachten – vol van onjuistheden aangaande de stand van zaken in de klimaatwetenschap.

De in onze ogen weinig gefundeerde kritiek die Marcel Crok op de klimaatwetenschap heeft, is echter niet relevant voor de klimaatzaak omdat de Nederlandse Staat en Urgenda het in grote lijnen eens zijn over de klimaatwetenschap en over de internationaal afgesproken tweegradendoelstelling. Niet voor niets baseerde de rechtbank zich “op hetgeen partijen in dit opzicht hebben overgelegd en tussen hen vaststaat”. Om die reden zijn er geen KNMI-ers of andere klimaatonderzoekers uitgenodigd, want het geschil gaat helemaal niet over klimaatwetenschap. Daarom is het des te vreemder dat Marcel Crok uitgenodigd is om het daar juist wel over te hebben – en dan ook nog eens met oneigenlijke argumenten.

Het stuk van Crok is grotendeels gebaseerd op drie grote denkfouten. Daar gaan we eerst op in. Aan de hand van citaten uit het stuk behandelen we daarna een aantal feitelijke onjuistheden en onzorgvuldigheden.

Denkfout 1
Crok schrijft: “Ik concludeer hieruit dat een rechter zich beter niet kan mengen in een zeer gepolitiseerd wetenschappelijk debat.”. Hij beseft blijkbaar niet dat de rechter zich helemaal niet in de wetenschap mengt. De beide partijen in het proces, Urgenda en de Staat, doen dat evenmin. Zij accepteren de wetenschap zonder daarover te oordelen. En dus accepteren ze ook de stand van de wetenschap en de risicoanalyse die door vele honderden wetenschappers wordt gegeven in de IPCC rapporten, die de Staat voor akkoord ondertekend heeft. De enige die de wetenschap niet accepteert en die meent er wél over te moeten oordelen, is Crok zelf. En, zo valt op te maken uit zijn stuk, hij vindt juist dat andere betrokkenen, misschien zelfs de rechter, dat dan blijkbaar ook zouden moeten doen. Ofwel: in zijn stuk pleit hij juist sterk voor bemoeienis van de rechter met het wetenschappelijk debat. Wij denken dat de rechter zich juist niet met de wetenschap moet bemoeien maar de stand van de wetenschap – zoals door beide partijen geaccepteerd – als uitgangspunt moet nemen voor zijn/haar rechterlijke uitspraak. En dat is wat de rechter heeft gedaan.

Denkfout 2
“Mitigatie versus adaptatie”, luidt het eerste deel van de titel van het stuk. Even verderop: “Dat is het dilemma mitigatie versus adaptatie”. Het woord dat in die zin ontbreekt voor het woord “dilemma”, is “vals”. Het is namelijk geen kwestie van óf het een óf het ander. Dat adaptatie nodig is staat als een paal boven water. Sterker nog, we zijn er in Nederland al jaren mee bezig: verhoging van dijken, opvang van regenwater, aanleg van overstromingsgebieden. Bij tal van zaken wordt rekening gehouden met de deels onafwendbare gevolgen van klimaatverandering, zoals de stijging van de zeespiegel en de toename van extreme neerslag. De grote vraag is in hoeverre adaptieve maatregelen nog soelaas bieden, in Nederland en in de rest van de wereld, als de temperatuur in de komende eeuwen meer dan twee graden stijgt. Het tweegradendoel, wat voor beide partijen in de rechtszaak een gegeven is, houdt op zichzelf al in dat er ZOWEL adaptatie plaatsvindt (aan de +2 °C) als mitigatie.

Om de toekomstige opwarming te beperken is mitigatie een vereiste. Omdat de CO₂-concentratie nog een tijd blijft stijgen, ook al reduceren we onze emissies, zullen we sowieso geconfronteerd worden met meer opwarming. Alléén inzetten op adaptatie en niet op mitigatie is als dweilen met de kraan open.

Denkfout 3
Veel van de argumenten van Crok gaan over wetenschappelijke onzekerheid en leemtes in kennis. Hij lijkt te denken dat die in tegenspraak zijn met de analyses en conclusies van de wetenschap en dus het IPCC. Het tegendeel is het geval. Onzekerheid over en onbekendheid met bepaalde aspecten is altijd en overal integraal onderdeel van een wetenschappelijke analyse. Ze zijn dan ook uitgebreid meegewogen in de risicoanalyse van het IPCC. De wetenschappers die de IPCC-rapporten schrijven zijn natuurlijk goed op de hoogte van de onzekerheden in modelberekeningen, onvolledige kennis over het ontstaan van wolken, of moeilijkheden om bepaalde factoren met voldoende mate van zekerheid aan te tonen. Crok schurkt regelmatig tegen de ad ignorantiam drogreden aan: zo lang men niet alles weet, weet men niets.

Oneigenlijke argumenten
We gaan hier opnieuw puntsgewijs de ‘klimaatsceptische’ argumenten in Crok’s bijdrage langs en geven commentaar op enkele citaten uit zijn “position paper”.

• “Nederland is – naar eigen zeggen – de veiligste delta ter wereld. Ons land is zo veilig omdat wij al eeuwenlang maatregelen nemen tegen met name de dreiging van wateroverlast, zowel vanuit de rivieren als vanuit de zee. Met de voltooiing van de Zeeuwse Deltawerken is Nederland veiliger dan ooit. Hoe krijgt Urgenda het voor elkaar om de Nederlandse overheid te beschuldigen van nalatigheid, terwijl Nederlandse burgers in het veiligste land ter wereld wonen?”

De eis van Urgenda betreft het aandeel van Nederland in de wereldwijde CO₂-emissies en de gevolgen daarvan voor het klimaat op aarde. Zie punt 285 uit de dagvaardiging:

“Het gaat Urgenda c.s. derhalve om de (on)rechtmatigheid van het aandeel dat de Nederlandse CO2-emissies hebben in de wereldwijde CO2-emissies, zulks in het licht van de gevolgen die deze wereldwijde CO2-emissies gezamenlijk hebben voor de atmosfeer van de Aarde met alle gevolgen van dien voor het klimaat en de leefbaarheid van de Aarde.”

Inzoomen op alléén de gevolgen van de zeespiegelstijging voor Nederland is misleidend.

Overigens houdt de zeespiegelstijging niet op in 2100 en zeker niet als de CO₂-uitstoot maar door blijft gaan. Ook Nederland krijgt dan vroeger of later te kampen met een groot probleem met de waterhuishouding. Figuur 1 hieronder laat zien dat de zeespiegel in het verleden bij een temperatuur van slechts een of enkele graden boven de pre-industriële waarde minstens 6 meter hoger was dan nu.

Figuur 1. Overzicht van resultaten van reconstructies van temperatuur (in rood), CO2-concentratie (in groen), zeespiegel (in blauw) en de ijskappen van Groenland en Antarctica (de rode taartdiagrammen) voor verschillende interglacialen. De lichtrode en lichtblauwe kleur geeft het onzekerheidsinterval voor de temperatuur en zeespiegel. Bron: Dutton et al. 2015.

• “Merk op dat in die tijd [1992] het IPCC nog niet had geconcludeerd dat CO2 de belangrijkste oorzaak van opwarming was in de 20e eeuw.”

Marcel Crok verzwijgt hier dat onder meer al in 1979 het Charney report van de Amerikaanse National Academy of Sciences correct de opwarming voorspelde, evenals Jim Hansen in 1981 in een belangrijk artikel. Het IPCC concludeerde in 1990 dat de opwarming in de eeuw daarvoor weliswaar consistent was met de voorspellingen van de toenmalige klimaatmodellen, maar dat men die opwarming toen nog niet eenduidig kon toewijzen aan de gestegen broeikasgasconcentraties. In 1990 schreef het IPCC dan ook:

“The size of this warming is broadly consistent with predictions of climate models, but it is also of the same magnitude as natural climate variability. Thus the observed increase could be largely due to this natural variability, alternatively this variability and other human factor could have offset a still larger human-induced greenhouse warming. The unequivocal detection of the enhanced greenhouse effect from observations is not likely for a decade or more.”

De laatste zin uit dat citaat was een correcte voorspelling, want inmiddels stelt het IPCC in 2013 dat de opwarming sinds 1950 hoofdzakelijk door de mens is veroorzaakt:

“It is extremely likely that human influence has been the dominant cause of the observed warming since the mid-20th century.”

Onderstaande figuur 2 uit het IPCC AR5 rapport betreft de periode 1951-2010 en geeft inzicht in de waarnemingen van de temperatuur en diverse factoren die daar aan bij hebben gedragen. De invloed van de mens (de oranje balk) op de temperatuur is van eenzelfde orde van grootte als de waargenomen temperatuursverandering (de zwarte balk).

Figuur 2. Figuur 10.5 (en TS.10 ) uit het IPCC AR5 rapport betreffende 1951-2010. ‘Observed’ zijn de temperatuurobservaties. ‘GHG’ betreft temperatuurstijging veroorzaakt door broeikasgassen. ‘OA’ is de temperatuurdaling veroorzaakt door andere menselijke invloeden (bijv. luchtverontreiniging). ‘ANT’ betreft de gecombineerde opwarming veroorzaakt door de menselijke factoren. ‘NAT’ is de invloed door natuurlijke invloeden, zoals de energie-output van de zon. De ‘whiskers’ geven de onzekerheden weer in de bepalingen.

Het IPCC schreef in 1990 overigens ook het volgende:

“We are certain of the following:
Emissions form human activities are substantially increasing the atmospheric concentrations of the greenhouse gases carbon dioxide, methane, chlorofluorocarbons (CFCs) and nitrous oxide. These increases will enhance the greenhouse effect, resulting on average in additional warming of the Earth’s surface. The main greenhouse gas, water vapour, will increase in response to global warming and further enhance it.”

Dat klopte dus volledig want meer opwarming hebben we zeker gekregen (zie figuur 3). 2015 zal zeer waarschijnlijk opnieuw een record breken als warmste jaar sinds het begin van de metingen, nadat 2014 het eerdere record verbrak. Kortom: ook in 1992 was er al brede wetenschappelijke overeenstemming over de menselijke invloed op het klimaat op basis van fysische kennis. De wetenschap hierover is dus niet, zoals sommigen nog wel eens suggereren, een overhaaste verklaring achteraf.

Figuur 3. De anomalie van de jaargemiddelde wereldgemiddelde temperatuur van drie datasets, GISTEMP, HadCRUT4, NOAA/NCEI. De zwarte lijn is een LOESS smooth van het gemiddelde van de drie datasets over 30 jaar (data 2015 t/m juli).

• “Het belangrijkste is dit: de grote vrijwel onuitgesproken aanname achter hun redenering (en die van het IPCC) is dat de klimaatmodellen, waarop het hele verhaal gebaseerd is, zichzelf voldoende bewezen hebben.”

De wetenschap geeft de huidige stand van kennis weer in de IPCC rapporten. Klimaatmodellen (met hun bijbehorende beperkingen en onzekerheden) zijn onderdeel van het gereedschap dat men gebruikt, maar dat betekent zeker niet dat wetenschappers er blind op varen. Er zit ook nog wel wat anders in de wetenschappelijke gereedschapskist. En, zoals eerder gezegd, wetenschappers weten wel degelijk welke beperkingen modellen hebben en welke onzekerheden er in de resultaten zitten. Daar houden ze dan ook terdege rekening mee.
De ‘redenering’ dat een toename van de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer zal leiden tot meer opwarming is gebaseerd op tekstboeknatuurkunde die inmiddels meer dan 100 jaar oud is. Duidelijk is dat doorgaan met het emitteren van broeikasgassen zal leiden tot meer opwarming. Ook Marcel Crok onderschrijft dat via het GWPF-stuk dat hij samen met Nic Lewis heeft geschreven. Zij voorspellen – via hun eenzijdige benadering – een opwarming van +2.9 °C in 2081-2100 t.o.v. de periode van 1850-1900, indien we het RCP8.5 (hoge emissie) scenario blijven volgen. Een stijging van +2.9 °C is grofweg de helft of meer van het verschil tussen de vorige ijstijd en het Holoceen, zie onderstaande figuur 4.

Het IPCC geeft voor de jaren 2081-2100 en het RCP8.5 scenario een stijging van +2.6 °C tot +4.8 °C t.o.v. de referentie periode 1986-2005. Zelfs als de klimaatgevoeligheid laag is moeten de emissies dus gereduceerd worden om onder de twee graden opwarming te blijven.

Figuur 4: De temperatuurreconstructie Shakun et al (groen – handmatige y-correctie), van Marcott et al (blauw), gecombineerd met HadCRUT4 (rood) en het model gemiddelde van IPCC A1B (oranje) tot 2100.

• “In het klimaatdebat moeten we het echter doen met niet gevalideerde modellen die onmiddellijk in het diepe gegooid worden.”

In het laatste IPCC rapport, het AR5 rapport, wordt uitgebreid stilgestaan bij het valideren van de klimaatmodellen. Bladzijden 741–866 van hoofdstuk 9 (“Evaluation of Climate Models”) zijn volledig aan modelvalidatie gewijd en de bladzijden 867–952 van hoofdstuk 10 (“Detection and Attribution of Climate Change: from Global to Regional”) zijn gewijd aan het vergelijken van de waargenomen trends met de gemodelleerde trends.
In hoofdstuk 9 van het AR5 rapport meldt het IPCC:

“There is very high confidence that models reproduce the general features of the global-scale annual mean surface temperature increase over the historical period, including the more rapid warming in the second half of the 20th century, and the cooling immediately following large volcanic eruptions.”

• “Wist u dat klimaatmodellen de wereldwijde opwarming sinds 1979 al met ongeveer 50% overschatten? Wist u dat diezelfde klimaatmodellen de opwarming van de wereldwijde oceanen sinds 1979 zelfs met 100% overschatten?”

Klimaatmodellen kunnen iets zeggen over het waarschijnlijke verloop van het klimaat, maar de exacte timing van kortstondige variaties door bijvoorbeeld El Niño en La Niña zijn niet zichtbaar in de modelresultaten. Daarnaast gebruiken de modellen, zoals gebruikt voor het recente IPCC rapport, gegevens tot 2005 en is men voor de jaren daarna uitgegaan van scenario’s. Inmiddels weten we dat het daadwerkelijke verloop van de diverse klimaat beïnvloedende factoren anders is dan in die scenario’s werd aangenomen. Zo is de zonneactiviteit lager dan voorheen ingeschat. Daarnaast zijn er diverse kleinere vulkaanuitbarstingen geweest die een afkoelende werking hebben. De gemeten oppervlaktetemperatuur van de aarde valt binnen de onzekerheidsrange van de modelvoorspellingen, en als men rekening houdt met de geobserveerde invloeden van o.a. de zon en de vulkanen na 2005 (de zogenaamde forceringen) valt het jaar 2015 zo ongeveer in het midden van de modeluitkomsten. Zie de groene rechthoek in onderstaande figuur. De stippellijnen zijn de modeluitkomsten als er rekening wordt gehouden met de actuele forceringen.

Figuur 5. Een vergelijking tussen observaties en CMIP5 modelberekeningen (IPCC AR5. De grijze band bevat alle mogelijke natuurlijke variaties en de onzekerheid in de berekeningen. Naar figuur 5 uit het RealClimate blogstuk “NOAA temperature record updates and the ‘hiatus’”.

• “Wist u dat diezelfde klimaatmodellen aangeven dat er een uitgesproken “hot spot” hoog in de tropische troposfeer zou moeten ontstaan onder invloed van de extra CO2 in de atmosfeer maar dat noch weerballonnen noch satellieten die hot spot kunnen aantonen?”

Elke opwarming aan het oppervlak door wat voor oorzaak dan ook, dus niet alleen door een toename van broeikasgassen, moet leiden tot een zogenaamde “hot spot” hoog in de tropische troposfeer. Iets dat Crok echt wel weet, maar ‘vergeet’ te vermelden.
Het is echter vrij lastig om en aan- of afwezigheid van een “hot spot” aan te tonen vanwege de onnauwkeurigheid die het meten met weerballonnen met zich meebrengt. Inmiddels zijn er publicaties die een aanwijzing geven dat een dergelijke “hot spot” wel degelijk kan worden geobserveerd. Een recente publicatie daarover is bijvoorbeeld van Sherwood & Nishant: http://iopscience.iop.org/1748-9326/10/5/054007/article

• “Dus na 150 jaar opwarming en CO2-toename zien we geen trends in de wereldwijd belangrijkste weersextremen. Een logisch gevolg is dat mitigatie (CO2-reductie) ook geen aantoonbaar effect op deze extremen zal hebben”

Om met een wetenschappelijke zekerheid trends vast te stellen zijn vele jaren aan betrouwbare data nodig. Immers: extreme weersverschijnselen zijn per definitie zeldzaam; nieuwe gegevens komen dus maar mondjesmaat beschikbaar. Daar wordt nu hard aan gewerkt door de wetenschappelijke gemeenschap. Toch heeft men een aantal zaken al vast kunnen stellen. Uit de “Fact Sheet” van het IPCC SREX rapport waar Crok aan refereert:

• Observations since 1950 show changes in some extreme events, particularly daily temperature extremes, and heat waves.
• It is likely that the frequency of heavy precipitation will increase in the 21st century over many regions.
• It is virtually certain that increases in the frequency of warm daily temperature extremes and decreases in cold extremes will occur throughout the 21st century on a global scale. It is very likely—90 per cent to 100 per cent probability—that heat waves will increase in length, frequency, and/or intensity over most land areas.
• It is likely that the average maximum wind speed of tropical cyclones (also known as typhoons or hurricanes) will increase throughout the coming century, although possibly not in every ocean basin. However it is also likely—in other words there is a 66 per cent to 100 per cent probability—that overall there will be either a decrease or essentially no change in the number of tropical cyclones.
• There is evidence, providing a basis for medium confidence, that droughts will intensify over the coming century in southern Europe and the Mediterranean region, central Europe, central North America, Central America and Mexico, northeast Brazil, and southern Africa. Confidence is limited because of definitional issues regarding how to classify and measure a drought, a lack of observational data, and the inability of models to include all the factors that influence droughts.
• It is very likely that average sea level rise will contribute to upward trends in extreme sea levels in extreme coastal high water levels.
• Projected precipitation and temperature changes imply changes in floods, although overall there is low confidence at the global scale regarding climate-driven changes in magnitude or frequency of river-related flooding, due to limited evidence and because the causes of regional changes are complex.

(Het IPCC geeft met “likely” een kans van 66-100% aan, met “very likely” een kans van 90-100% en met “virtually certain” een kans van 99-100%.)

Over dit onderwerp maakt Crok bovendien een denkfout: als een toename van weersextremen nu nog niet of moeilijk detecteerbaar is, ziet hij dat als een bewijs van afwezigheid. Terwijl het welbeschouwd een afwezigheid van bewijs is, en dat is niet hetzelfde. Bovendien is het doel van emissiereductie om klimaatverandering in de toekomst te beperken, en op basis van natuurkundige processen is de verwachting dat sommige extremen wel degelijk zullen toenemen met toenemende opwarming, ook al is die toename niet in alle gevallen significant waarneembaar op dit moment.
Oftewel: resultaten uit het verleden bieden geen garanties voor de toekomst.

• “Urgenda schreef: ‘adaptatie’ is symptoombestrijding, ‘mitigatie’ is het aanpakken van het onderliggende probleem. Maar bij klimaat, zeker als het om extremen gaat, is dat zeer misleidend.”

Zeker niet, dat gaat zelfs op als je ontkent dat klimaatverandering een probleem is. Immers de fysica leert ons dat meer broeikasgassen leidt tot meer opwarming. Mitigatie betekent dat we de uitstoot van broeikassen verminderen, derhalve is dat het aanpakken van de oorzaak van klimaatverandering. Mitigatie is voorkomen, adaptatie is genezen en dat is niets meer of minder dan onwrikbare logica.

Als laatste:

• “Wist u dat het de laatste jaren mogelijk is geworden om aan de hand van metingen in te schatten hoe gevoelig het klimaat is voor CO2 en dat die aanpak tot verrassend goed nieuws heeft geleid : het klimaat lijkt aanzienlijk minder gevoelig voor CO2 dan het IPCC, op basis van haar modellen, al decennia denkt.”

De bekende hype “Er is niets aan hand want de klimaatgevoeligheid is laag”. Dat is een valse vrijbrief om gewoon door te gaan met het uitstorten van CO₂ in de atmosfeer. In tegenstelling tot wat Crok hier beweert gaat het IPCC juist uit van meerdere bewijscategorieën, daar waar Lewis en Crok zich beperken tot één bewijscategorie. Het ‘goede nieuws’ van Crok is dat volgens hun rapport het klimaat aan het eind van deze eeuw zo’n 2 °C á ruim 4 °C kan zijn opgewarmd, terwijl op de langere termijn volgens de GWPF getallen van Lewis en Crok zelfs 7 graden in het verschiet kan liggen.
Overigens zal een lagere klimaatgevoeligheid geen enkele invloed hebben op de oceaanverzuring, die alleen wordt veroorzaakt door de CO₂-toename. De oceaanverzuring gaat nu met een snelheid die ongekend is gedurende de laatste 300 miljoen jaar en heeft verstrekkende gevolgen voor het leven in de oceanen.

Indien we de opwarming en de oceaanverzuring in de toekomst niet uit de hand willen laten lopen, dan zal er naast adaptatie ook mitigatie noodzakelijk zijn. En vanwege de tijdsvertraging die in het systeem zit ingebakken, moet je op tijd beginnen met emissiereductie om een goede kans te maken om je doelstelling te halen.