Klimaatoptimisten

Tegenwoordig kom je het woord klimaatoptimist weer vaak tegen. Klinkt goed en wie wil er nu niet altijd bij de optimisten geschaard worden, ook als het over het klimaatverandering gaat? Het glas is altijd halfvol in plaats van half leeg en door de menselijke inventiviteit kunnen we half volle glazen in de toekomst vast weer voller maken. De wereld is maakbaar en de klimaattoekomst ziet er geweldig uit! Als je met een gezonde dosis realisme naar klimaatverandering kijkt, zoals ik toch meen te moeten doen, word je vaak een ‘alarmist’ genoemd. Dat zijn dus niet meer dan sombere pessimisten met apocalyptische verhaaltjes en die horen zeker niet tot de selecte groep rozebrillendragers die een glorieus klimaatutopia op hun netvlies hebben staan.

Iemand die zichzelf klimaatoptimist noemt is opiniemaakster Marianne Zwagerman, die onlangs bij WNL op tv en bij WNL en KRO-NCRV op Radio 1  ruim baan heeft gekregen om zich over het klimaat te mogen uitlaten. Zoals ze zelf twittert in al haar bescheidenheid: “Wat is de echte waarheid over het klimaat? Ik vertel het hier bij #wnl #terugkijktip #klimaatoptimist”.
Nou dan raak je benieuwd. Ik maar artikelen lezen en IPCC rapporten proberen te begrijpen in de eindeloos lijkende zoektocht naar het hoe en waarom van de klimaatverandering, terwijl ik de ‘waarheid’ gewoon bij WNL op Zondag had kunnen horen van Marianne Zwagerman!

Na het kijken en luisteren naar Zwagerman in WNL op Zondag, een radio-optreden en WNL Opiniemakers (dinsdag 18-4-2017), zijn er volgens mij echter helemaal geen waarheden over het klimaat uit de doeken gedaan. Zwagerman laat in het programma WNL Opiniemakers zien dat er kansen liggen bij de energietransitie en zet vraagtekens bij het klimaatbeleid, het besteden van overheidsgeld voor de energietransitie en andere klimaatgerelateerde subsidies. Daar is niets mis mee; het is zelfs een noodzakelijke discussie om te voeren: hoe zetten we onze beperkte middelen zo doelmatig mogelijk in om de gevolgen van klimaatverandering te bestrijden en toekomstige klimaatverandering in te perken. Vooral in haar optreden bij WNL op Zondag werden er echter allerlei klimaatmythes gebezigd die wetenschappelijk gezien nergens op slaan. Bij WNL Opiniemakers werd de hulp ingeroepen van journalist en klimaatscepticus Marcel Crok, die zich inmiddels ook profileert als klimaatoptimist en met de bekende het-valt-allemaal-mee riedeltjes aan kwam zetten. Zucht, waarom heeft Zwagerman geen wetenschappers geïnterviewd voor een meer genuanceerd beeld?

Hieronder enkele klimaatwetenschappelijke punten uit het betoog van Zwagerman en Crok zoals ik die op heb getekend van tv en radio voorzien van wat commentaar.

• Zwagerman: “Je kunt in deze discussie twee afslagen nemen. Of je bent er van overtuigd dit komt door menselijk handelen dus dat menselijk handelen moet veranderen. Of je bent er van overtuigd dat misschien ijstijden en warme tijden op aarde van alle tijden zijn en dan zou je dat geld kunnen stoppen in het bestrijden van de gevolgen.“

Dit is gewoon onzin, er zijn geen twee ‘afslagen’. Het klimaat op aarde verandert niet spontaan maar deze veranderingen hebben een oorzaak. Dat volgt uit basale natuurwetenschap, zoals de wet van behoud van energie. De ijstijden worden getriggerd door wijzigingen in de baan van de aarde om de zon en de rotatie-as van de aarde en mede versterkt door stijgingen en dalingen in de broeikasgasconcentraties. Dat is ook de reden dat het verloop van de temperatuur op aarde en de CO₂-concentratie tijdens de periode met de ijstijden zo’n hoge correlatie vertonen.

De tweede ‘afslag’ van Zwagerman impliceert dat broeikasgassen niets met de temperatuurverandering in het verleden (en dus in het heden) van doen hebben. Dat mag je dus simpelweg ontkenning van wetenschap noemen. Broeikasgassen bestaan, absorberen infraroodstraling en hebben daarom een invloed op de temperatuur op aarde. Nu wijzigen wij mensen de concentraties van de broeikasgassen in de atmosfeer en derhalve zijn wij mensen de grootste veroorzaker van de huidige klimaatverandering.

Zwagerman ziet ook iets essentieels over het hoofd: het tempo van de verandering. Als het klimaat in meerdere millennia enkele graden opwarmt of afkoelt kunnen mens en natuur zich daar waarschijnlijk behoorlijk goed aan aanpassen. Maar bij een tempo van meerdere graden in een eeuw wordt dat veel moeilijker.

• Zwagerman: “Het is echt professionele zelfmoord als je als wetenschapper afwijkt van de lijn die uitgezet is door de politiek”

Waar dit op gebaseerd is, is nogal onduidelijk en ook volstrekte nonsens. Wetenschappers zijn zeker niet poeslief naar elkaar toe en al helemaal niet als men het (vaak op detailniveau) oneens is. De wetenschapper die een hypothese naar voren kan brengen die alle waarnemingen kan verklaren én waarbij die hypothese ook nog eens afwijkt van de huidige consensus is wetenschappelijk spekkoper. Die kan misschien zelfs naar Stockholm reizen in een smoking om daar een prestigieuze prijs op te halen. Ik kan me maar moeilijk voorstellen dat er een wetenschapper is die dat niet zou willen. Het simpele feit: wetenschappers die (publiekelijk) de menselijke invloed op het klimaat betwisten gaan keer op keer onderuit op de kwaliteit van hun argumenten. En kwaliteit van argumenten is nu net waar het in de wetenschap allemaal om draait. Politieke inmenging in onderzoek is er gelukkig nauwelijks, al is er een gevaarlijke tendens gaande waarin dat meer en meer voorkomt. Als Zwagerman daar eveneens verontrust over is zien we haar vast bij de March for Science op 22 April?

• Zwagerman over het gegeven dat circa 97% van de wetenschappers onderschrijft dat de huidige klimaatverandering voornamelijk door menselijk handel wordt veroorzaakt:.
  “Dit is nu juist een van die leugens die wordt verspreid door politici, die niet waar is. Laat me een voorbeeld geven. De Nederlandse klimaatprofessor, Richard Tol, die schrijft zelf mee aan die rapporten bij de VN. Die zit dus, zou je kunnen zeggen, in het alarmistische kamp. En die weigert dus dat zijn naam in de samenvatting komt van de rapporten die verspreid worden voor journalisten en politici omdat hij zegt mijn deel van het rapport wordt veel te alarmistisch opgeschreven in de samenvatting. Ik kan daar niet achter staan. Als je dieper in de gegevens duikt, blijkt het minder eenduidig te zijn. Maar door de politiek wordt gewoon een bepaalde lijn uitgezet en die moeten we volgen met elkaar. Mijn oproep is: laat journalisten daar kritischer op blijven. Want de waarheid is complexer dan dat. En stop met die 97% herhalen, want dat klopt in ieder geval niet.”

Nee Marianne Zwagerman, een beroep doen op de wetenschappelijke consensus over de menselijke invloed op de huidige klimaatverandering is zeker geen leugen en heeft al helemaal niets met de politiek van doen. Dat getal van 97% is niet gebaseerd op één studie maar op meerdere studies. Er is overduidelijk een breed gedeelde consensus onder wetenschappers over de invloed van de mens op de huidige klimaatverandering. Naarmate de klimaatwetenschappelijke expertise toeneemt, neemt de mate van overeenstemming dat de huidige opwarming door mensen is veroorzaakt eveneens toe.

Raar overigens om te denken dat één voorbeeld, Richard Tol, direct de genoemde breed gedeelde consensus onderuit haalt. Daarbij is Tol een econoom en geen expert op het terrein van de fysica van klimaatverandering, maar hij schrijft zelf dat hij geen redenen ziet om aan die consensus te twijfelen:

“There is no doubt in my mind that the literature on climate change overwhelmingly supports the hypothesis that climate change is caused by humans. I have very little reason to doubt that the consensus is indeed correct.”

• Op Radio 1 op 17-4 zegt Zwagerman: “En dan kijken wij naar data vanaf 1979 en zeggen o er is iets aan de hand.“

Kletskoek. De klimaatwetenschap gebruikt meetdata van de temperatuur van de aarde vanaf circa 1850. Daarnaast zijn er data over de concentraties broeikasgassen in de atmosfeer die bijna een miljoen jaar teruggaan, data over de zonneactiviteit afgeleid van zonnevlekken vanaf ongeveer de 16^e eeuw, meetdata over het zeeniveau vanaf de 18^e eeuw, data over de warmte-inhoud van de oceanen vanaf de jaren 1950 en heel veel data afkomstig uit proxy’s die ons iets vertellen over het klimaat uit het (verre) verleden. Onderstaande grafiek is afkomstig uit Hansen en Sato 2011 en geeft een idee van de temperatuur op aarde tot circa 60 miljoen jaar terug. De fysica achter de werking van broeikasgassen stamt al uit de eerste helft van de 19^e eeuw en begon met Fourier. Nee, de klimaatwetenschap startte niet in 1979 zoals Zwagerman schijnt te denken.

• Crok: “Ik denk dat we, als CO2 blijft stijgen, dat we milde opwarming kunnen verwachten de komende eeuw die niet problematisch is en die zelfs wel gunstig kan zijn omdat meer CO2 in de atmosfeer betekent ook meer, hogere landbouwopbrengsten.”

De gemiddelde temperatuur op aarde veranderde vanaf de laatste ijstijd tot aan het begin van het holoceen met circa 4 à 5 °C. Sinds de industriële revolutie is de mondiale temperatuur ongeveer met 1 graad Celsius gestegen en afgaande op de getalletjes waar Marcel Crok op zijn website mee schermt, is de bovengrens van zijn verwachte, door de mens veroorzaakte opwarming over de 21^e eeuw circa 2 graden.  Dat geeft mogelijk dus samen 3 graden Celsius in 200 jaar, bijna de helft dus van de opwarming die ervoor heeft gezorgd dat de kilometers dikke ijskappen, die tot in Europa reikten, verdwenen. En dat noemt Marcel Crok dan ‘mild’.

Het is natuurlijk juist dat meer CO₂ kan leiden tot meer plantengroei, al in het allereerste IPCC rapport uit 1990 werd dat besproken. Een behoorlijk gedeelte van het CO₂ dat wij mensen hebben uitgestoten, is opgenomen door het land en heeft geleid tot een vergroening van de aarde. CO₂ is echter niet de enige factor die planten en bomen laat groeien, zonder water en mineralen loopt deze groei terug ook al is de CO₂-concentratie hoog. Meer CO₂ hoeft echter niet per se beter te zijn, de vergroening is een ander voorbeeld van de impact van klimaatverandering veroorzaakt door de mens. Er zijn ook duidelijk grenzen aan die vergroening, het effect van dat extra CO₂ zal op den duur weer afnemen. Het IPCC (AR5 SPM WG2, blz. 17) zegt het volgende over de voedselproductiesystemen in de toekomst:

“For the major crops (wheat, rice, and maize) in tropical and temperate regions, climate change without adaptation is projected to negatively impact production for local temperature increases of 2°C or more above late-20th-century levels, although individual locations may benefit (medium confidence).”

• Crok: “Mijn standpunt is dat het aannemelijk is dat de mens een bijdrage levert maar dat nog verre van vaststaat of dat een grote bijdrage is of een kleine bijdrage”.

Daar is wel degelijk naar gekeken door het IPCC en de uitkomst daarvan was toch echt anders dan wat Crok hier meent te moeten beweren. De opwarming na 1950 is voornamelijk door de mens veroorzaakt, in IPCC termen:

“It is extremely likely that human influence has been the dominant cause of the observed warming since the mid-20th century.”

Men is nogal zeker van die menselijke invloed: “extremely likely”. En “dominant cause” kun je m.i. aanduiden als “grote bijdrage”. Onderstaande figuur (10.5 of TS.10 uit IPCC AR5) geeft aan hoe groot de invloed is van de belangrijkste componenten die bij hebben gedragen aan de opwarming over de periode 1951-2010. ‘Observed’ zijn de temperatuurobservaties, ‘GHG’ de broeikasgassen, ‘OA’ de temperatuurdaling veroorzaakt door andere menselijke invloeden (bijv. luchtverontreiniging), ‘ANT’  de gecombineerde opwarming veroorzaakt door menselijke factoren, ‘NAT’ de invloed van natuurlijke factoren (o.a. de zon) en als laatste de natuurlijke variatie.

De beste schatting van het menselijke aandeel in de opwarming na 1950 is zelfs circa 110%, de andere factoren hebben vermoedelijk een beperkt afkoelend effect gehad. Het is dus niet de zon of de El Niño’s geweest die er voor hebben gezorgd dat de temperatuur op aarde na 1950 met inmiddels circa 0,7 – 0,8 graden is gestegen. Dat waren wij mensen met onze broeikasgasemissies.

Hieronder aan de linkerzijde de kansverdeling van de attributie van de opwarming na 1950, gebaseerd op de bovenstaande figuur. Aan de rechterzijde de meer eenzijdige kijk op de attributie van de ‘klimaatoptimisten’ :).

• Crok: “Wat er in het klimaatdebat gebeurd is, is dat er een soort simplisme is opgetreden van, en die boodschap is een soort mantra, het is CO₂ het is CO₂.”

Het is heel logisch dat er aangaande klimaatverandering veel over CO₂ wordt gesproken, dat heeft niets met ‘simplisme’ van doen, maar met basale natuurkunde. De stijging van de CO₂-concentratie sinds de industriële revolutie is veruit de belangrijkste factor die de energiebalans van de aarde heeft beïnvloed. Daar komt bij dat CO₂ alleen via langzame chemische processen uit de atmosfeer zal worden weggenomen, waardoor onze nazaten nog tienduizenden jaren kunnen blijven genieten van onze huidige CO₂-emissies. CO₂ is de grootste controle knop van het klimaat op aarde.

Verschillende meningen mogen gehoord worden en een discussie over de doelmatigheid van het te besteden overheidsgeld ter bestrijding van klimaatverandering en het initiëren van de energietransitie is toe te juichen. Maar waarom er tegelijkertijd allerlei wetenschappelijke hele en halve onwaarheden aan toegevoegd moeten worden ontgaat mij. Maakt dat het je dan gemakkelijker om te roepen dat je niet wilt dat de maatschappij geld stopt in deze zaken?
De bevindingen van de klimaatwetenschap zijn wat mij betreft een goede leidraad om beleid op te baseren. Selectief winkelen in die bevindingen geeft zo’n leidraad niet. De klimaatwetenschappelijke bevindingen zijn natuurlijk omgeven door onzekerheden, daar zullen we mee moeten leren leven. Die onzekerheden zullen niet altijd per se gunstig voor de mensheid uitvallen en voor een verstandige risicoafweging moet je ook naar de worst case scenario’s kijken.

En de zogenaamde klimaatoptimisten? Nou, ik krijg de indruk dat de zogenaamde klimaatsceptici de term “klimaatoptimist” hebben gestolen (na het al gemunt te hebben op “klimaatscepticus” en “klimaatrealist”, terwijl ze meestal noch sceptisch, noch realistisch zijn). Tot op de draad versleten drogredenen en insinuaties verkopen als optimisme is in werkelijkheid juist het toppunt van cynisme. Ik wil de term “klimaatoptimist” teruggeven aan de rechtmatige eigenaren: Een klimaatoptimist is iemand die, ondersteund door de wetenschap, onderkent dat onze broeikasgasemissies problemen met zich meebrengen in de vorm van ongewenste en mogelijk gevaarlijke klimaatverandering en oceaanverzuring. De klimaatoptimist stroopt daarbij samen met anderen in de wereld de mouwen op en gaat aan de slag om de klimaatverandering te bestrijden. Omdat het verstandig is en omdat het – hoewel lastig – kan.