De Media en het Klimaat: verslag van een paneldiscussie

Afgelopen dinsdag was er een interessante paneldiscussie over “De media en het klimaat”, georganiseerd door het Climate Institute van de TU Delft. Het panel bestond uit Maarten Keulemans (De Volkskrant), Simon Rozendaal (Elsevier), Joep Engels (Trouw), Jelmer Mommers (De Correspondent), en mijzelf (wetenschapper/docent/blogger). Een gemêleerd gezelschap dus, wat voor enig vuurwerk zorgde.Hieronder volgt een korte impressie van wat de verschillende deelnemers te zeggen hadden.

Luisterend naar Simon Rozendaal. Foto Alexander Pleijter, de discussieleider van de avond.

Joep Engels gaf duidelijk aan de mainstream wetenschap als referentiekader te nemen, en sprak zijn verbazing uit hoe sommige journalisten als eenling het beter denken te weten dan duizenden wetenschappers. Hij vertrouwt op het zelfcorrigerend vermogen van de wetenschap. Hij zei dat hij vaak denkt “dat weten we toch al heel lang” over ideeën voor een wetenschapsstuk in de krant; beetje in contrast dus met mijn oproep om juist meer op de basale, robuuste kennis te focussen. Hij zal dat al lang wel weten als goed ingevoerde wetenschapsjournalist, maar een groot deel van het lezerspubliek niet.

Jelmer Mommers had een mooi en visionair pleidooi (hier te lezen). Hij is heel transparant over waar hij staat in de discussie, ook naar zijn lezers toe: Hij vertrouwt de mainstream wetenschap en maakt zich persoonlijk zorgen over klimaatverandering. Vanuit het voorzorgprincipe redenerend vindt hij dat we de risico’s moeten beperken, en dat de media, te bezien als “vierde macht” in het maatschappelijke krachtenveld, hierin een verantwoordelijkheid hebben. Hij benoemde ook de ‘false balance’ en dat de media daarmee medeverantwoordelijk is voor een gebrek aan inzicht en een gebrek aan urgentiegevoel bij het brede publiek. Waar ik het minder met hem eens ben is dat volgens hem journalisten tot die urgentie en tot een bepaalde maatschappelijke respons zouden moeten oproepen. De afweging hoe te handelen kan volgens mij beter bij de lezer gelaten worden. Ik weet in ieder geval van mezelf dat ik dat liever zelf bepaal. Wel waardeer ik Jelmer’s openheid over zijn eigen positie en laat hij een frisse en welkome wind waaien in de klimaatjournalistiek.

Het pleidooi van Jelmer Mommers voor een zeker activisme in de journalistiek is voor veel van zijn collega’s vloeken in de kerk, dat werd wel duidelijk. Niet onbegrijpelijk, want objectieve berichtgeving is een groot goed. Aan de andere kant zijn journalisten ook maar gewone mensen, en is het heel menselijk om eigen opvattingen te hebben over een grote maatschappelijke kwestie, zoals klimaatverandering. Men kan zich daarom afvragen wie het meest geloofwaardig is: de journalist die zich bewust is van zijn eigen opvattingen en die daar openheid over geeft en zich verantwoordt voor de keuzes die hij maakt, of de journalist die pontificaal beweert helemaal objectief te zijn. Zo kwalificeerde Simon Rozendaal Jelmer als “eng” en noemde zijn manier van werken “levensgevaarlijk”, een “ebola-virus voor de journalistiek”. Van het activisme van Jelmer moest hij niks weten. Op mijn opmerking dat vanuit een ander perspectief Simon Rozendaal juist ook heel activistisch overkomt, maar dan met een tegengesteld doel voor ogen, reageerde hij als door een adder gebeten.

Leuke avond @tudelft was dat! Erg gelachen: je zal maar zoals die arme @jhmommers door @Simon_Rozendaal voor ebola worden uitgemaakt.

— Maarten Keulemans (@mkeulemans) November 17, 2015

Simon Rozendaal’s pleidooi was een authentieke Gish Gallop. Hij vindt dat de journalistiek slaafs achter machthebbers en klimaatwetenschappers aanloopt, dat journalisten veel kritischer moeten zijn. De klimaatwetenschap is nog maar een jonge, onrijpe wetenschap. Het is zo’n complex systeem, eigenlijk is alles onzeker. Net als epidemiologie, dat staat ook bol van de onverifieerbare en boude claims. Twee derde van alle studies kloppen niet of zijn in ieder geval niet repliceerbaar. En bij het klimaatdebat wordt altijd met modder gegooid naar de sceptici toe, die worden dan bijvoorbeeld ontkenners genoemd. En zonder spoor van ironie begon hij dan een 10-tal mensen uit de klimaat en duurzaamheidswereld zwart te maken. En dat verschrikkelijke boekje van Jan Paul van Soest (voorzien van extra intonatie om zijn afschuw aan te geven). En de leugens van Steven Schneider en Pier Vellinga. Het was een zeer smaakvolle, inhoudelijk sterke en objectieve presentatie, zonder enig spoor van moddergooien (/sarc).

Daar kwam wel kritiek op natuurlijk, al was er in het licht van zoveel extremisme weinig ruimte voor een constructieve discussie. Jelmer liet weten dat zijn haren ervan overeind gingen staan. Een toehoorder zei me achteraf dat ze blij was dat Rozendaal ook in het panel zat, want zijn radicale optreden verklaarde wel een boel over waar die scepsis vandaan komt. Dat was verhelderend, vond ze.

Maarten Keulemans had een leuke verzameling van anekdotes om te laten zien dat de media soms flink de fout in gaat als het over wetenschap gaat. Zo liet hij een clip zien van het NOS 8 uur journaal waarin beweerd werd dat het ijs op Groenland is weggesmolten. Een blooper van jewelste natuurlijk. Maarten verwijt de media en de wetenschap een bepaalde mate van sensatiezucht en wil kritisch zijn naar uitlatingen van zowel milieuactivisten als sceptici. En ook wetenschappers kritisch bevragen over hun resultaten. Hij ziet de rol van journalist niet als explicateur van de wetenschap, maar vooral als een kritische luis in de pels.

In mijn pleidooi haakte ik daar op in door te zeggen dat de media naast kritische reflectie juist ook wel wat meer van de wetenschappelijke context zou moeten aangeven, en daarmee deels ook de rol van explicateur van de wetenschap op zich nemen. Door een nieuwswaardig artikel in te bedden in wat er zoal bekend is over het onderwerp kan verwarring bij de lezer voorkomen (of in ieder geval verminderd) worden. Die inbedding helpt ook om een representatief beeld van de wetenschap te geven. De vaak gebezigde ‘false balance’, door het expres erbij halen van een afwijkende mening, kan een vertekend beeld geven van de wetenschap. De waarheid ligt namelijk niet per se in het midden tussen de mainstream wetenschap en een ‘scepticus’. Ik zal mijn pleidooi later nog uitgebreid toelichten.

Bovendien was het heel leuk om een aantal mij al bekende en mij nog niet bekende blog-lezers en journalisten te ontmoeten!